Elif Sezer Aydınlı: “19. yüzyılda okur, bir kültürel üst kimlik içerisinde hareket ediyordu”
Samsun Üniversitesi (SAMÜ) Düşünce ve Sanat Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (DÜSAM), Öteki Buluşmalar dizisi kapsamında, 30 Kasım 2022 tarihinde Elif Sezer-Aydınlı’yı ağırladı. “Osmanlı İstanbul’unda Bir Okuma Kültürü” başlıklı programda M. Altuğ Yayla’nın moderatörlüğünde 19. yüzyıl kitap kültürü üzerine konuşuldu.
Konuşmasına okuma kültürü (reading culture) üzerine 2000’li yıllarla birlikte yoğun ilginin baş gösterdiğini dile getirerek başlayan Elif Sezer-Aydınlı, metin odaklı ve materyal odaklı kitap tarihi alanındaki çalışmaların arttığını ifade etti. Sezer-Aydınlı, Robert Darnton’un What Is the History of Books? adlı metninin yükselişe geçtiği görülen okuma tarihi çalışmalarına bir örnek olarak verilebileceğini söyledi. Sezer-Aydınlı, “bu konteksti okuyucuyla ilgili teoriler, yeni tarihselcilik ve hatta mikro-tarih çalışmalarında görüyoruz. Okurdan ve okumadan bahsediliyor. Ancak okuma kültürünü örneğin “Reading Culture of the Late Ottoman Empire” gibi bir üst başlık olarak veren kitapların arttığını görüyoruz” dedi.
“Osmanlı çalışmalarını incelerken tarihte de edebiyatta da geçerli olan metin odaklı okuma anlayışını bu anlamda biraz daha genişleterek okuma kültürüne bakabiliriz” diyerek sözlerini sürdüren Sezer-Aydınlı, bu bakış açısının materyalleri dışlama yönünde tavır almayı gerektirmediğini ve okumayı sosyo-kültürel bir sistem olarak değerlendirmek gerektiğini dile getirdi. Kendi doktora tez çalışmasından yola çıkarak okuma kültürünün öğelerini analiz eden Sezer-Aydınlı, Ebu Müslim yazmalarının sonraki yüzyıllardaki okunma biçimleri üzerinden örnekler sundu. Yazmaya dair notların neden 19. yüzyılda yoğunlaştığı üzerinde düşünmemiz gerektiğini ifade eden Sezer-Aydınlı, bu soruya yanıt olarak “Notların 200 tanesi 18. yüzyıldayken 1410 tanesi ise 19. yüzyılda. Daha önce de okunuyordu ancak bu durum kayda alma kültürüyle ilgili. 19. yüzyılda kalemiye sınıfının genişlemesi, bürokratik eli kalem tutanların artması nedeniyle bu durum oluşmuş diyebiliriz. Ama öte yandan 19. yüzyılda daha çok okunduğunu da varsayabiliriz. Bu varsayımı haklı çıkaracak bir sebep kahvehanelerin çoğalması” dedi.
Hamzanâme ve Ebû Müslimnâme gibi geleneksel hikâyelere olan ilginin artışını açıklarken kitapların en çok okunduğu ve dinlendiği mekânların kahvehaneler olduğunu dile getiren Sezer-Aydınlı, kahvehanelerin artışıyla okuma kültürünün genişlediğini belirtti. Sezer- Aydınlı, el yazması formundaki bu metinlere niçin 19. yüzyılda ilgi gösterildiğini açıklarken sözlerini şu önemli değerlendirmeyi dile getirdi: “Yazın dünyasındaki büyük dönüşümlere karşı bir direniş olarak okuyabiliriz. Çünkü bu dönemde hepimizin bildiği gibi yeni türde romanlar, gazeteler, realist İstanbul hikâyeleri artışa geçiyor ve bir okuyucu kesimin de kendi geleneksel hikâyelerine, kendi değerlerine uygun kahramanların olduğu hikâyelere sarılmalarına neden olmuş olabilir.”
Örnek verdiği metinlere duyulan ilgiyi “19. yüzyılda yeni okuyucu kesimlerinin görünürlüklerinin artışı, orta sınıf ve alt kesimin şehir ve eğlence kültüründe kendilerini göstermesi” üzerinden açıklayan Sezer-Aydınlı, metinlere dair bilgi vererek konuşmasını sürdürdü. Yazmaların üzerinde oldukça fazla Zülfikar [Hz. Ali’nin kılıcı] resmi olduğunu dile getiren Sezer-Aydınlı, okurların kültürel üst kimlik içerisinde hareket ettiğini ileri sürdü ve sözlerini şöyle sürdürdü:
“Okuyan kişilerin illaki Alevi-Bektaşi olduğu veya sadece yeniçeri olduğu anlamına gelmiyor bu durum. Ancak kahramanlık (the hero) Hz. Ali’den geldiği için bu ifadelerin bir kültürel üst kimlik olarak toplumsal hafızada 19. yüzyılda çok önemli olduğunu görüyoruz. Özellikle fütüvvet anlayışı geleneğinden dolayı şehirli esnaf kültürü için. Ve okurlar arasında esnaftan çok fazla kişi olması bu durumu anlaşılır kılıyor.”
Aynı zamanda DÜSAM Youtube kanalında yayınlanan “Osmanlı İstanbul’unda Bir Okuma Kültürü” başlıklı konuşma, dinleyenlerin aktif katılımı, soru ve katkılarıyla sona erdi.
Kaçıranlar, linki tıklayarak Youtube kanalımızdan programı izleyebilirler.
