Samsun Üniversitesi (SAMÜ) Düşünce ve Sanat Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (DÜSAM), Sosyoloji Güncesi dizisi kapsamında, 9 Ocak 2025 Doç. Dr. Hicret K. Toprak’ı ağırladı. Vefa Kaya’nın moderatörlüğünde gerçekleşen programda, Toprak’ın 2024 yılı TÜBA Telif Eser ödülü kazanan “İtiraz Tepki Saflaşma: Dini İkaz ve Protesto Hareketleri” başlıklı kitabı konuşuldu.
Toplumsal değişimin ana bileşenlerinden biri olan dini hareketler konusunun sosyal bilimlerin çeşitli disiplinlerinin inceleme alanına girdiğini ifade ederek konuşmasına başlayan Toprak, bütün dinlerin kurumsal ve yerleşik yapılarıyla tarihsel gelişmelerinin belli başlı evrelerinde inanç, ibadet veya dini otorite bağlamında kendi mensupları tarafından çeşitli meydan okumalarla karşılaştıklarını ifade etti. Bu bölünmeler, hizipleşmeler veya ayrışmalar toplumsal düzeni de esaslı biçimde etkileyebildiğine dikkat çekti. Bu bağlamda dini hareketler içerisindeki çeşitli bölünmelerin nasıl ve ne şekilde gerçekleştiği, belli başlı motivasyonlarının ve hareket noktalarının neler olduğu meselesinin kitabın temel hareket noktası olduğunu vurguladı. İkaz, protesto ve saflaşma kavramlarını sırasıyla ele alan Toprak, dini grupların kendi içindeki bölünme ve ayrışma süreçlerini tanımlamak üzere bu kavramları birbiriyle devamlılık ilişkisi içinde bir döngü olarak ele aldığını ifade etti. Çalışmasının esas olarak din sosyolojisi literatürü içerisinde ilerlediğini vurgulayan Toprak, ilgili literatürün dini muhalefetin veya protestonun nedenlerini, tipolojilerini veya tekil örneklerin evrensel niteliklerini ortaya koymada teorik açıdan yeterli bir çerçeve çizemediğini belirtti.
Kitabın sosyolojinin bir alt alanı olarak toplumsal hareketlere ilişkin teorik perspektifler ile dini hareketlere ilişkin geliştirilmiş tipolojiler arasında bir köprü kurmayı hedeflediğini, böyle bir teorik girişim çabası olarak anlaşılması gerektiğini ifade eden Toprak, çalışması boyunca dini hareketleri toplumsal hareketlerin bir alt türü olarak işaretlediğini vurguladı. Literatürün bu iki alanı ayrıştırdığını ifade eden Toprak, dini ve dine ilişkin olguları arkaik, modern öncesi döneme ait ve köhnemiş olarak kodlayan perspektifin normatif açıdan dışlayıcı tutumunun söz konusu ayrışmaya yol açtığını belirtti.
Dini hareketin mensuplarının itirazlarına yönelik kategoriler geliştirildiğini ifade eden Toprak, din sosyolojisi alanında Joachim Wach’ın doktrine, ayin ve ibadet usullerine ve son olarak teşkilat ile yönetime yönelik olmak üzere üç tip protesto ve itiraz kategorisi inşa ettiğini vurguladı. İlgili kategorizasyona Ünver Günay’ın dördüncü bir kategori olarak ahlaki ve sosyal normlara yönelik protestoları eklediğini, kendisinin ise mevcut kategorilere ek olarak modern zamanlarda görünür hale gelen hak talebi temelli dini ikaz ve protesto hareketlerini eklediğini ifade etti.
DÜSAM’ın ev sahipliğinde gerçekleşen ve geniş bir ilgiyle takip edilen etkinlik, katılımcıların soru ve cevap faslının ardından sona erdi. Kaçıranlar veya yeniden izlemek isteyenler linke tıklayabilirler!
